Associa-te

    Palestina livre

    LNB 23/24

    Outro Garañón...

    Apoia-nos

    Audios

    Revista A Malha Nº 2

    Revista A Malha Nº 1

        Busca

      A SAUDE E A ENFERMIDADE MENTAL NO S.XX.

      A SAUDE E A ENFERMIDADE MENTAL NO S.XX.

      27-03-14

      Grupo de estudos 28 de março 2014.

      Ateneo Libertario A Engrenaxe

      C.S. Mádia-Leva ? Escola Popular Galega

      A SAÚDE E A ENFERMIDADE MENTAL NO S.XX

      O texto número un do grupo de estudos titulado: "Xénese histórica da loucura a través de Michel Foucault" vén a ilustrar as diferentes interpretacións que da loucura se deron ao longo da época clásica, a evolución no internamento, o trato aos enfermos e as relacións que se deron entre a saúde mental e as condicións sociais e económicas. Partindo de aí podemos analizar cunha maior capacidade crítica a situación da enfermidade mental hogano.

      Nin os avances das diferentes ciencias implicadas no estudo da alienación, nin as diferentes correntes do século XX conseguiron descifrar a loucura, e acceder a ela para eliminala. Os modelos: psicanalista, fenomenolóxico, biolóxico ou condutista contribuíron a entender determinadas formas de loucura, a indicar as condicións que as fan posíbeis ou a explicar con máis ou menos éxito algúns procesos psicopatolóxicos, pero ningún foi capaz de dar razón á anormalidade de todas as manifestacións da loucura e de propoñer solucións a estas.

      A realidade unha vez transcorrido o século XX, é que a enfermidade mental lonxe de ter sido esclarecida, é unha das grandes protagonistas da nosa civilización. Moitos dos esquemas válidos nos séculos anteriores son aplicábeis a este, a antítese entre individuos fundamentalmente bos e individuos que non son bos (enfermos) segue vixente. Así como a relación paciente- doutor, que neste século segue marcada por un fracaso na comunicación das dúas partes. Os terapeutas seguen tendo un halo de inmunidade que arrodea os seus ditados, pero contra eles está o feito de que a maior parte das enfermidades mentais diagnosticadas non rematan de curarse nunca, os pacientes vense mergullados en multitude de tratamentos de todo tipo, fármacos e internamentos en centros psiquiátricos. Se os médicos no S. XVIII son os gardiáns da moral imperante, no século XX os terapeutas sono da orde capitalista. Son, unha elite dedicada a emitir xuízos sobre un mundo co que teñen pouca ou ningunha relación, entre o especialista e o seu paciente existe un baleiro comparábel co que experimenta o individuo contemporáneo fronte as institucións que determinan a súa vida (poder). E é que ambos os dous baleiros veñen a ser tan semellantes que en esencia son o mesmo. O san, vén na nosa sociedade determinado pola adaptación, a loucura pola non adaptación do individuo ao sistema no que vive; o que teriamos que preguntarnos é ata onde o irracional (a non adaptación) é patolóxico, ata onde a loucura decretada polas autoridades médicas determina ao paciente a un destino no que el mesmo interioriza a culpa da súa propia enaxenación.

      Nas sociedades capitalistas existe un medo á loucura, entendida como unha situación infantil do ser humano fronte a madureza necesaria para se introducir nas relacións sociais e produtivas do estabelecido. O tolo é alguén que non se introduciu neste xogo e que non foi capaz (ou non quixo ser capaz) de se inserir nas relacións que están constituídas entre os outros. Así pois, a loucura vén definida como un comportamento inaceptábel nunha realidade cultural concreta, constitúese como un fenómeno social e cultural, máis que persoal.

      Unha vez que unha serie de síntomas (articulacións lingüísticas anormais, condutas estrañas, alucinacións sonoras...) fan que o suxeito voluntariamente ou por medio dos seus familiares, achegados ou algunha autoridade (policía ou profesor/a, por exemplo) remate no terapeuta, este comezará a aplicarlle termos capaces de condicionar e invalidar ao individuo. As razóns da etiquetaxe son socioculturais e, polo tanto, os rótulos son máis unha cuestión terminolóxica que ontolóxica (de condición). Aquí ráchase coa posibilidade de comunicación entre médico e enfermo, o primeiro limítase a acumular información para elaborar un cadro dos trastornos do paciente. Chégase a unha descrición psiquiátrica de vocabulario degradante e despectivo que finalmente garda pouca conexión coa realidade experimentada polo suxeito. Os modelos interpretativos fracasan unha e outra vez. O individuo deixa de ser unha entidade autónoma inmersa nun contexto determinado para ser un esquizofrénico ou un maniacodepresivo, pasa a ser o que outros definen que é; a etiquetaxe leva consigo unha invalidación persoal e social, producíndose a obxectivación do individuo.

      En 1911, Eugen Bleuder acuña o termo esquizofrenia (mente dividida ou corpo dividido) e descríbe a súa sintomatoloxía: aparición de asociacións inconexas, distorsións do afecto, autismo e constante cambio de opinión. Ninguén dende entón foi capaz de localizar fisicoquimicamente a existencia desta, pero no mundo occidental apareceron infinidade de esquizofrénicos. Desde aquela, o individuo xa non tería esquizofrensia, senón que sería esquizofrénico.

      A loucura nun mundo estruturado coma o noso é unha ruptura entre o eu interior que posuímos e o falso eu que ofrecemos nas relacións co outro. A sociedade dá prioridade á condición de ser outro fronte á verdadeira esencia do noso eu, a loucura é a alteración desta prioridade e, polo tanto, un problema social.

      Este enfoque pódenos dar a posibilidade de afrontar de xeito diferente os trastornos mentais, por exemplo a psicose. Esta, que foi entendida como un xiro nervioso, un episodio esquizofrénico agudo, desde o anteriormente descrito podería entenderse como unha caída súbita do falso eu que estivo a manter a normalidade no comportamento exterior. Este feito non só se pode entender como algo patolóxico, senón que pensadores como Laing ou Cooper indican que abre "unha oportunidade para que unha persoa comece a remediar a división entre o eu verdadeiro e o falso, que deformou a súa vida" [1], estes novos intentos de comprender a loucura, levarán á práctica de novas experiencias terapéuticas.

      Existimos nun contexto social que condiciona a nosa vida desde un primeiro momento. Circunscribímonos en feitos sociais que se dan en situacións (contextos) á súa vez enlazadas con metacontextos, e estes á súa vez con metametacontextos, así ata a totalidade do sistema no que nos encontramos mergullados. Unha afección mental debe ser entendida dende a matriz social resultante do conxunto de todos os contextos, non podemos quedar nin nela soa (illada das condicións que a rodean), nin na situación inmediata na que se produce, debemos dar un paso máis.

      O campo da saúde mental é unha parcela máis onde a violencia institucionalizada e organizada do poder opera, é un eido máis onde poñer en funcionamento estratexias sustentadoras da orde estabelecida. A perpetuación do sistema cóbrase vítimas e algunhas delas son os tolos, brancos sociais dunha operación política violenta que chega a supoñer encerros, comas de insulina, tratamentos con electrochoques ou psicocirurxía. Todo polo ben do enfermo e dunha sociedade que se revela a si mesma como máis enferma aínda.

      Este control social comeza a afectarnos de forma decisiva dende os nosos primeiros anos de existencia. A sociedade intoxica e destrúe o noso potencial creador, a violencia institucionalizada ocúltase na linguaxe, na educación ou nos medios de comunicación. E unha vez que a socialización se leva a cabo, o neno confórmase e pacta coa sociedade a súa propia traizón, o tolo pode verse como aquel que non se traizoa. Se así fose... como non ía ser perseguido?

      Nos comezos da psicanálise recoñecíanse os efectos represivos de determinadas institucións sociais, especialmente a familia e a ríxida moral sexual da época. Pero este estudo dos efectos de certo autoritarismo é insuficiente, hai que analizar a capacidade perturbadora que ten a sociedade en canto a totalidade que configura.

      Os valores sobre os cales é alicerzado un mundo afectan de xeito directa á saúde mental; podemos dicir, que existe unha relación entre esta e o clima social. Cales son os valores que nos infundiron? Cales son os que operan no capitalismo de corte democrático? As confusións, as decepcións ou as distorsións do carácter son consecuencia dunha sociedade, que durante a nosa infancia nos conta o mala que é a mentira, o marabilloso da solidariedade ou o respecto, e que na idade adulta nos revela a competencia e a submisión á autoridade como únicos valores posíbeis. Sociedade e patoloxía intrapsíquica camiñan da man.

      Os terapeutas tratan de axudar ao individuo enfermo a ingresar de novo no mundo do que saíu (ou ao que nunca chegou a pertencer de todo), a introducilo nos valores da ampla clase media. O suxeito san garda cordiais relacións coas regras sociais; entón, o enfermo... cúrase ou adáptase? Deste xeito, os terapeutas (como nos séculos anteriores) son posuidores dunha verdade pseudocientífica que tratan de impoñer ao paciente para curalo do noutrora desvío moral, interpretado agora como unha patoloxía natural.

      A solución á enfermidade pasa de forma necesaria por un cambio, a pregunta sería: que é o que debe cambiar: o individuo ou a sociedade? A nosa conciencia vese afectada pola experiencia social, o que nos pode levar a formularnos a posibilidade de aproveitar esta influencia cunha finalidade terapéutica. Se as relacións sociais existentes teñen efectos patolóxicos en nós, a destrución ou mesmo a loita pola destrución destas relacións poderían ter un efecto terapéutico. O enfrontamento coa opresión e a explotación dentro da sociedade e dentro de nós mesmos, ten unha función construtora que axudaría bastante máis que unha actitude pasiva ante as condicións da nosa existencia. A confrontación pode ser tomada como tratamento, un proceso liberador dos valores inculcados.

      Dende o anteriormente exposto, entenderase que na segunda metade do século XX, os movementos políticos antagonistas tivesen incursións en temas referentes á saúde mental. O máis significativo deles é o marxismo. O pensamento de Marcuse quizais sexa un dos máis significativos; para el, economía e sufrimento da humanidade atópanse enlazados, o ser humano atópase alienado por tres factores: a natureza, el mesmo e os seus semellantes. O cal deriva no "principio de rendemento" ao cal debe someterse a humanidade, este principio non é outra cousa que un estilo de vida desexualizador. O resultado é un home unidimensional e deshumanizado, cuxa capacidade de gozo queda restrinxida aos órganos xenitais, e cuxo corpo restante se transforma en instrumento de traballo da orde estabelecida. Este ser unidimensional é o que é susceptíbel de padecer trastornos mentais, entón intentar suprimir estes pasa por cambiar o contexto social.

      Jacques Lacan é a perfecta representación de ponte entre o activismo político e o activismo especificamente antipsiquiátrico. Dende a súa particular psicanálise Lacan renuncia á loucura como un ben do que haxa que facer apoloxía, trataríase de algo semellante a unha comunicación, pero dificilmente descifrábel "dado que o psicótico non accedeu plenamente á comunicación, á dimensión simbólica, á orde da linguaxe e da sociedade" [2] . A nosa inmersión na dimensión simbólica prodúcese ao entrar dentro de nós as regras sociais e a linguaxe social por medio dos nosos proxenitores. Para Lacan non existe un eu autónomo, e polo tanto a idea mesma de liberdade e autonomía queda cuestionada; xa na infancia nos incorporamos nun marco que estaba configurado con anterioridade: a linguaxe. A breve introdución ao pensamento lacaniano permitiranos abordar o tema da subversión lingüística.

      Gilles Deleuze e Félix Guattari trataron, dende a súa antipsiquiatría enraizada no marxismo francés, a subversión lingüística. Ambos os dous levan a cabo un intento de crear un tipo de discurso totalmente novo, tarefa que xa fora acometida polos surrealistas ou pensadores como Wittgestein. A intención, xa indicada no "Tractatus" de Wittgestein, é que un texto non se limite a transmitir, senón que sexa capaz de facer algo ao lector. Isto é xustamente o que Deleuze e Guattari desenvolven en "O anti-Edipo" [3], o texto asalta ao lector, intentando transformar o modo que ten de pensar sobre si mesmo e as súas condicións. Nesta obra lévase a cabo unha das máis devastadoras críticas á psicanálise xamais realizada, unha crítica que se estende a todas as formas deste, incluídas as máis revolucionarias como a de Lacan. A psicanálise tería quedado encerrada nos conceptos de sexualidade e familia propios do capitalismo, hai que romper coa recorrencia á familia edípica. Neste intento de superación das teorías psicanalíticas, os autores consideran aos seres humanos como máquinas de desexar entre as que se poden dar unha infinidade de relacións. O capitalismo exerce unha actividade restritiva ao tolerar só algunhas delas. É este capitalismo o que produciu un eu, do mesmo xeito que xerou conceptos como o de propiedade privada ou familia nuclear. A modalidade terapéutica proposta por Deleuze e Guattari é a esquizoanálise, unha liberación do individuo que consistente en descubrir como o campo social está instalado no noso subconsciente. Propoñen unha esquizofrenia (distinta da nosolóxica) como camiño para desvelar os vínculos entre forzas sociais, linguaxe e o individuo. Mediante ela pódense descubrir as máquinas de desexar, e polo tanto achegarnos á verdade do suxeito. O individuo non se atopa determinado por un sistema familiar concreto, senón por unha situación histórico-política. Podemos estabelecer similitudes entre este pensamento e o doutro intelectual francés: Foucault, el tamén propón facer unha ontoloxía crítica de nós mesmos, coa finalidade de facer visíbeis os sistemas implícitos que determinan a nosa conduta habitual sen que nos decatemos diso; é dicir: obxectivar a coacción que se nos impón e desenmascarar os rituais que se encontran detrás dos nosos actos máis cotiáns.

      Por último tratarei a antipsiquiatría ou psiquiatría radical. Esta corrente, nas súas diferentes versións, adoita partir de dúas premisas fundamentais, a saber: que o home é deshumanizado pola civilización e que existe unha importante capacidade de comunicación recíproca entre persoas. A realidade está caracterizada pola opresión, coerción exercida sobre os seres humanos mediante a forza ou as ameazas desta. A alienación é o resultado final que se dá cando os oprimidos aceptan as mistificacións e mentiras acerca da súa opresión. Esta alienación é a esencia das situacións psiquiátricas. A liberación é a toma de conciencia da opresión sufrida e da fonte da que emana, as persoas alienadas pasan a ser persoas indignadas. A indignación ou a rabia son máis ben mostras de ter unha conciencia da realidade tal como é, que trazos neuróticos. O capitalismo oprime en diferentes sentidos e aspectos da vida, pero sempre co mesmo cariz autoritario. Oprime ás mulleres cunha sociedade patriarcal, oprime o feito de que as persoas deleguen continuamente as súas decisións en estruturas que lles superan, ou o control policial financiado polo sistema que manteñen, oprime con institucións xerárquicas como a familia ou a escola. Oprime de mil e unha maneiras, e todas elas contribúen á nosa alienación. O sistema de saúde mental insiste en que existen desaxustados cando o que existen son oprimidos. O sistema de saúde mental exerce de xuíz que castiga a quen actúa á marxe dos hábitos e costumes xerados polo sistema; os tolos e os presos viven unha existencia semellante. O obxecto desta opresión non é desenvolver unha cultura ou manter unha moral determinada, senón crear unha "estrutura de carácter" que permita o mantemento dunha sociedade concreta e os valores que a substentan. Mediante a opresión, o que unha persoa é e fai, encóntrase en función do contexto social, as expectativas que dela se esperan e a autoridade. Fronte aos tratamentos tradicionais da psiquiatría clínica, formúlanse diferentes alternativas (que veremos noutro bloque do grupo de estudos), o máis significativo é o rexeitamento xeneralizado ás prácticas de internamento e á industria farmacolóxica. No non- tratamento clínico é onde ven que se poden experimentar mellorías, son os excesos do comportamento os mecanismos que temos para liberar a nosa angustia. Por exemplo, a regresión é entendida como unha especie de válvula de seguridade e todo aquilo que estea encamiñado a coartala rematará por ser destrutivo. O único camiño para superar a loucura é camiñar a través dela, aquí converxen terapias como a co- escoita (desafogo da angustia ao compartila con outros) ou a esquizoanálise.

      O sistema de saúde mental ten tras de si un motivo económico, o enfermo é convertido nun consumidor do mercado de fármacos, dos despachos de psicanalistas, de tratamentos en residencias etc. Etiquetar á xente é unha forma de xerar dividendos, as empresas farmacéuticas teñen máis beneficios que as compañías petroleiras; os produtos ofrecidos poden reprimir os síntomas pero de ningún xeito afectan ás causas da loucura. Isto non supón unha razón autosuficiente para rexeitar sistematicamente e de pleno os avances e produtos médicos, isto é o que viñeron facendo nas últimas décadas multitude de antipsiquiatras de salón, que lonxe de padecer os efectos de ningunha afección mental exaltaban sen máis a loucura e as súas virtudes (se é que puidese telas). Moitos autores esquecen ao enfermo e aos seus padecementos. A crítica destrutiva que hai que facer do sistema de saúde mental e da sociedade que o promove, non debe abandonar o pragmatismo que puidese permitir que algúns dos doentes mentais puidesen mellorar as súas doenzas con algunha axuda química. Que saibamos de onde proceden as nosas doenzas non fai que estas non sexan reais, explícome: pode ser que, por exemplo, unha dor aguda de cabeza (ou unha serie de crises de ansiedade) responda a unha psicosomatización concreta, pero saber isto non nos leva á eliminación da dor; esta está aí, e aínda que saibamos que unha determinada pílula non vai rematar coa nosa afección, pode axudarnos a soportala na loita que temos contra ela, e por ende, contra a súa fonte de orixe.

      Do estudo histórico da loucura, da análise do funcionamento do sistema de saúde mental actual, da reflexión sobre a crítica formulada por algúns pensadores ás concepcións clínicas da enfermidade mental e a súa curación, e da experiencia, algo queda claro: temos motivos para estar tolos e enfermar. O camiño para combater a afección pasa principalmente por intervir na realidade, e atacar os contextos e relacións sociais que contribúen á nosa alienación.

      REFERENCIAS DOCUMENTAIS

      [1]VV.AA. "Hacia la locura". Ir Marcial Suárez. Ed Ayuso, 1976 Madrid. Pág 77. Artículo: En busca de una nueva psiquiatrfa de R. D. Laing

      [2] Editor David Igleby. VV AA. "Psiquiatrla crítica. La politica de la salud mental". Tr Jordi Beltrán. Ed Crítica 1982 BCN. Pág202. Articulo: La antipsiquiatríafrancesa de Sherry Turkle.

      [3] Guattarl, Félix; Deleuze, Guilles. "El Anto-Edipo. Capitalismo y esquizofrenia". Ed Paidós. 1985.

      Este artigo é unha adaptación do artigo: "saúde mental e matriz social" publicado no fancine: "Enajenadxs 1".

      Grupos de Estudos (em colaboraçom):

      Ateneo Libertario A Engrenaxe

      C.S. Mádia-Leva ? Escola Popular Galega

      Escrito ?s 16:45:05 nas castegorias: opinióm
      por SCMadiaLeva   , 2987 palavras, 1532 views     Chuza!

      Endereço de trackback para este post

      Trackback URL (clique direito e copie atalho/localização do link)

      Ainda sem comentários

        madialeva.gz@gmail.com
        Rua Serra de Ancares 18
        Horário
        De segundas-feiras (luns) a sextas-feiras (venres) de 19h30 a 22h30
        CIF:G-27360825
          powered by b2evolution