Diferenças

Esta página mostra as diferenças entre a revisom do documento que escolheu e a versom actual.


Ligaçom para esta vista de comparaçom

pt_agal:normas:norma_da_agal:ortografia:sinais_auxiliares_da_escrita_e_alguns_de_pontuacom [03/11/2016 21:08]
ramom [f) Casos especiais]
pt_agal:normas:norma_da_agal:ortografia:sinais_auxiliares_da_escrita_e_alguns_de_pontuacom [21/08/2018 17:21] (Actual)
ramom [II.2.3. O trema ou diérese]
Linha 1: Linha 1:
-====== Sinais auxiliares da escrita ======+====== II.2. Sinais auxiliares da escrita ======
  
 +===== II.2.1. Acentos =====
  
-====1. Acentos ===== +==== II.2.1.aUso do acento grave (`) ====
- +
-==== aUso do acento grave (`) ====+
  
 Utiliza-se obrigatoriamente ao contrair a palavra átona **a** (prep.) com as palavras também átonas **a**, **as** (artigos femininos): Utiliza-se obrigatoriamente ao contrair a palavra átona **a** (prep.) com as palavras também átonas **a**, **as** (artigos femininos):
Linha 14: Linha 13:
  
  
-==== bUso do acento agudo (´) ====+==== II.2.1.bUso do acento agudo (´) ====
  
  
Linha 21: Linha 20:
   * //café//, //dominó//, etc.   * //café//, //dominó//, etc.
  
-==== cUso do acento circunflexo (^) ====+==== II.2.1.cUso do acento circunflexo (^) ====
  
 Utiliza-se sobre **ê** e **ô**, indicando vogais médias fechadas, sempre tónicas, entre outros, nos seguintes casos: Utiliza-se sobre **ê** e **ô**, indicando vogais médias fechadas, sempre tónicas, entre outros, nos seguintes casos:
Linha 51: Linha 50:
   * //vés// (de vir) – //vês// (de ver)   * //vés// (de vir) – //vês// (de ver)
   * //avó// (fem.) – //avô// (masc.)   * //avó// (fem.) – //avô// (masc.)
- 
  
 Quando as regras exigirem que a vogal seja acentuada, o acento circunflexo pode usar-se também sobre o **â** (normalmente em palavras esdrúxulas) se esta vogal precede consoante nasal, no caso de se usarem as formas gerais((Na língua culta de Portugal, o acento agudo sobre o **á** indica vogal aberta e o circunflexo **â** vogal fechada. Nos restantes países lusófonos, desconhece-se a existência dos dous a opostos fonologicamente que temos nos dialetos meridionais de Portugal, de maneira que o acento circunflexo apenas pode indicar certo fechamento fonético da vogal perante nasal)). Nos seguintes exemplos, as formas que aparecem em primeiro lugar só se usam na Galiza: Quando as regras exigirem que a vogal seja acentuada, o acento circunflexo pode usar-se também sobre o **â** (normalmente em palavras esdrúxulas) se esta vogal precede consoante nasal, no caso de se usarem as formas gerais((Na língua culta de Portugal, o acento agudo sobre o **á** indica vogal aberta e o circunflexo **â** vogal fechada. Nos restantes países lusófonos, desconhece-se a existência dos dous a opostos fonologicamente que temos nos dialetos meridionais de Portugal, de maneira que o acento circunflexo apenas pode indicar certo fechamento fonético da vogal perante nasal)). Nos seguintes exemplos, as formas que aparecem em primeiro lugar só se usam na Galiza:
Linha 57: Linha 55:
  
  
-==== c) Uso do til (~) ====+==== II.2.1.d. Uso do til (~) ====
  
 Nas formas gerais, o til de nasalidade usa-se nas vogais ou ditongos agudos finais -**ã(s)**, -**ão(s)**, -**õe(s)** e -**ãe(s)**, ainda que também o tenhamos num grupo muito limitado de palavras graves. Estas  formas com til correspondem às usadas na Galiza acabadas em: -**á**, -**ám**, -**ans**, -**om**, -**ons**, -**ao(s)**. Vejam-se as correspondências no seguinte quadro: Nas formas gerais, o til de nasalidade usa-se nas vogais ou ditongos agudos finais -**ã(s)**, -**ão(s)**, -**õe(s)** e -**ãe(s)**, ainda que também o tenhamos num grupo muito limitado de palavras graves. Estas  formas com til correspondem às usadas na Galiza acabadas em: -**á**, -**ám**, -**ans**, -**om**, -**ons**, -**ao(s)**. Vejam-se as correspondências no seguinte quadro:
  
 <WRAP box 800px center> <WRAP box 800px center>
-^  Formas usadas na Galiza((Entenda-se “usadas na Galiza” no sentido de terem uso social de relevo na variante galega – atualmente ou doravante –, com independência de que tivessem uso de relevo noutras variantes, noutros momentos da história da língua. Entenda-se, ainda, que as formas “gerais” também se consideram galegas de acordo com os princípios enunciados no prólogo deste documento, que assume como galego e como português todas as formas nele compiladas.))  ^  Formas gerais  ^+^  Formas usadas na Galiza((Entenda-se “usadas na Galiza” no sentido de terem uso social de relevo na variante galega – atualmente ou doravante –, com independência de que tivessem uso de relevo noutras variantes, noutros momentos da história da língua. Entenda-se, ainda, que as formas “gerais” também se consideram galegas de acordo com os princípios enunciados no prólogo deste documento, que assume como galego e como português todas as formas nele compiladas))  ^  Formas gerais  ^
 ^  Masculino e feminino singular  ^^ ^  Masculino e feminino singular  ^^
 | -**ao**: //cidadao, irmao//((Também //cidadám, irmám//... nomeadamente para representar a pronúncia destas palavras masculinas nas falas galegas ocidentais.))  | -**ão**: cidadão, irmão  | | -**ao**: //cidadao, irmao//((Também //cidadám, irmám//... nomeadamente para representar a pronúncia destas palavras masculinas nas falas galegas ocidentais.))  | -**ão**: cidadão, irmão  |
Linha 83: Linha 81:
  
  
-==== eRegras para acentuar ====+==== II.2.1.eRegras para acentuar ====
  
 As quatro regras que a seguir expomos possuem carácter hierárquico: provaremos a aplicar a primeira regra e se com ela ficar acentuada a palavra, deixaremos de aplicar as outras. Em caso contrário, experimentaremos a segunda; a seguir, a terceira e finalmente a quarta. As quatro regras que a seguir expomos possuem carácter hierárquico: provaremos a aplicar a primeira regra e se com ela ficar acentuada a palavra, deixaremos de aplicar as outras. Em caso contrário, experimentaremos a segunda; a seguir, a terceira e finalmente a quarta.
Linha 144: Linha 142:
 | irmám (dialetal, feminino)((Optando-se polas formas usadas na Galiza, é preferível usar //irmá(s)//, acentuada conforme a regra terceira))   | irmã  | | irmám (dialetal, feminino)((Optando-se polas formas usadas na Galiza, é preferível usar //irmá(s)//, acentuada conforme a regra terceira))   | irmã  |
 | irmáns  | irmãos  | | irmáns  | irmãos  |
-| imám ((Como //imám/imã// temos //afám/afã//, //Balcáns/Balcãs//, //divám/divã//, //galám/galã//, //titám/titã// e muito poucas vozes mais))  | imã  |+| imám ((Como //imám/imã//temos //afám/afã//, //Balcáns/Balcãs//, //divám/divã//, //galám/galã//, //titám/titã// e muito poucas vozes mais))  | imã  |
 </WRAP> </WRAP>
   * Graves, sem acento: //cantam, cantaram//   * Graves, sem acento: //cantam, cantaram//
Linha 170: Linha 168:
     * //hábil, açúcar, clímax, fórceps//     * //hábil, açúcar, clímax, fórceps//
  
-==== fCasos especiais ====+==== II.2.1.fCasos especiais ====
  
-  * As formas gerais //Cristóvão, Estêvão, orégão, órfão, órgão, sótão// e //zângão// correspondem-se com as variantes galegas //Cristóvao, Estêvao, órfao, órgao, sótao// e //zángao//. Todas elas levam acento respeitando a regra primeira (esdrúxulas), mas só as formas gerais levam também til, apesar de serem graves((Na Galiza também temos //Cristovo, Estevo, orfo// e //soto//. Ainda, há a forma galega //bençom// e a geral //bênção//, sem correspondência.))+  * As formas gerais //Cristóvão, Estêvão, orégão, órfão, órgão, sótão// e //zângão// correspondem-se com as variantes galegas //Cristóvao, Estêvao, órfao, órgao, sótao// e //zángao//. Todas elas levam acento − respeitando a regra primeira (esdrúxulas), mas só as formas gerais levam também til, apesar de serem graves((Na Galiza também temos //Cristovo, Estevo, orfo// e //soto//. Ainda, há a forma galega //bençom// e a geral //bênção//, sem correspondência.))
  
   * Acentuam-se as palavras eruditas sem adaptar findas em -**n**: //cláxon, hífen//   * Acentuam-se as palavras eruditas sem adaptar findas em -**n**: //cláxon, hífen//
Linha 182: Linha 180:
       * //Alcói, Elói, herói//       * //Alcói, Elói, herói//
       * (cfr.: boi, foi, Landoi, etc.)       * (cfr.: boi, foi, Landoi, etc.)
-    * Nas seguintes pessoas dos verbos //doer, moer//, //roer// e //soer// (e compostos) : //corrói(s)//((Também em formas do tipo destrói, constrói... variantes de destrui, construi... (vid. [[IX, 3. g]]))), //dói(s), mói(s), rói(s), sói(s)//+    * Nas seguintes pessoas dos verbos //doer, moer//, //roer// e //soer// (e compostos) : //corrói(s)//((Também em formas do tipo destrói, constrói... variantes de destrui, construi... (vid. [[pt_agal:normas:norma_da_agal:morfologia:o_verbo#iii93_verbos_com_raiz_terminada_em_vogal|III.9.3.h]]) )), //dói(s), mói(s), rói(s), sói(s)//
     * Nalguns nomes acabados em -**éu(s)**: //Bordéus, Bornéu, céu, chapéu, escarcéu, fidéu, ilhéu, mausoléu, Pirenéus, réu, véu,//     * Nalguns nomes acabados em -**éu(s)**: //Bordéus, Bornéu, céu, chapéu, escarcéu, fidéu, ilhéu, mausoléu, Pirenéus, réu, véu,//
-(cfr.: europeu, fariseu, colheu, rompeu, etc.)+    * (cfr.: europeu, fariseu, colheu, rompeu, etc.)
  
  
Linha 201: Linha 199:
  
  
-=====  2. O traço ou hífen =====+=====  II.2.2. O traço ou hífen =====
  
 Emprega-se nos seguintes casos. Emprega-se nos seguintes casos.
  
-==== aCom os pronomes pessoais ====+==== II.2.2.aCom os pronomes pessoais ====
  
-  * Para os ligar à forma verbal se forem pospostos: //cantava-ofalar-mejuntai-vos, colhe-lo, contará-no-la// ou //contar-no-la-á, sentemo-noscolheu-no// ou //colheu-o, viu-na// ou //viu-a, levam-no, buscam-nascantá-la, colhê-los, abri-lo, atribuí-las//+  * Para os ligar à forma verbal se forem pospostos: //abri-loatribuí-lasbuscam-nas, cantá-la,  cantava-o, colhe-lo, colhê-los, colheu-no/colheu-o, contará-no-la/contar-no-la-á//((A mesóclise – pedir-lhe-eipedir-lhe-ia –desaparecida nas falas galegas, é a forma usada na norma culta lusitana com futuro do presente e com futuro do pretérito. As formas pedirei-lhe ou pediria-lhe empregam-se apenas na Galiza e em registos informais portugueses, sobretudo populares, embora muito desprestigiados)), //falar-me, juntai-vos, levam-no, sentemo-nos viu-na/viu-a//
  
-  * Para ligar os pronomes //nos, vos, lhes com lo, la, los, las//:  +  * Para ligar os pronomes //nos, vos, lhes// com //lo, la, los, las//:  
-    * deram-no-la +    * //deram-no-la// 
-    * quando vo-las deu +    * quando //vo-las// deu 
-    * abriu-lhe-las ou abriu-lhas+    * //abriu-lhe-las// ou //abriu-lhas//((A forma abriu-lhe-la (a porta a eles), diferente de abriu-lha (a porta a ele) é exclusiva dos dialetos do norte da Galiza))
  
-  * Para os unir ao advérbio de lugar //eis//: //eis-me, eis-te, eis-nos, eis-vosei-lo, ei-la, ei-los, ei-las//+  * Para os unir ao advérbio designativo //eis//:  
 +    * //eis-me, eis-te, eis-nos, eis-vos// 
 +    * //ei-lo, ei-la, ei-los, ei-las//
  
-==== bEm palavras compostas ====+==== II.2.2.bEm palavras compostas ====
  
   * Verbo + substantivo: //abre-latas, apara-lápis, arranha-céu, cata-vento, conta-gotas, draga-minas, finca-pé, guarda-costas, guarda-joias, lança-chamas, lava-louça, pica-peixe, porta-voz, saca-rolhas, salva-vidas, tira-fundo, tira-nódoas, trava-língua, vaga-lume, vira-jaqueta//   * Verbo + substantivo: //abre-latas, apara-lápis, arranha-céu, cata-vento, conta-gotas, draga-minas, finca-pé, guarda-costas, guarda-joias, lança-chamas, lava-louça, pica-peixe, porta-voz, saca-rolhas, salva-vidas, tira-fundo, tira-nódoas, trava-língua, vaga-lume, vira-jaqueta//
-(Mas: girassol, paraquedas, passatempo, vaivém)+    * Mas: girassol, paraquedas, passatempo
  
   * Verbo + verbo: //bule-bule, dói-dói, pisca-pisca//   * Verbo + verbo: //bule-bule, dói-dói, pisca-pisca//
 +    * Mas: vaivém
  
-  * Substantivo ou adjetivos justapostos: //ano-luz, arco-íris((Mas //arco da velha//)), banho-maria, beira-mar, café-concerto, cavalo-vapor, decreto-lei, fato-macaco, físico-químico, franco-atirador, histórico-etimológico, nor-noroeste, novo-ricoredator-chefe, tenente-general, tio-avô, turbo-reator, surdo-mudo//((Também //xordo-mudo//)) +  * Substantivo ou adjetivos justapostos((As locuções substantivas, adjetivas, pronominais, adverbiais, prepositivas ou conjuntivas (tipo //fim de semana, cor de laranja//...) dispensam o hífen, exceto alguns casos consagrados polo uso: //água-de-colónia, arco-da-velha, cor-de-rosa, mais-que-perfeito, pé-de-meia, ao deus-dará, à queima-roupa//)): //ano-luz, arco-íris, arco-da-velha, banho-maria, beira-mar, café-concerto, cavalo-vapor, decreto-lei, fato-macaco, físico-químico, franco-atirador, histórico-etimológico, nor-noroeste, novo-ricaredatora-chefa, tenente-general, tio-avô, turbo-reator, surdo-mudo//((Também //xordo-mudo//)) 
-(Mas: pontapé, varapau)+    * Mas: pontapé, varapau
  
-  * dous elementos que indicam nomes de animais, plantas, cores e povos ou idiomas: //garça-real, peixe-espada, vaca-loura/-loiraalho-porro, couve-flor, noz-moscadaamarelo-claro, azul-marinho, verde-esmeraldaanglo-saxónico, galego-português, hispano-americano //+  * Dous elementos que indicam nomes de animais, plantas, cores e povos ou idiomas:    
 +    * //garça-real, peixe-espada, vaca-loura/-loira// 
 +    * //alho-porro, couve-flor, noz-moscada// 
 +    * //amarelo-claro, azul-marinho, verde-esmeralda// 
 +    * //anglo-saxónico, galego-português, hispano-americano//
  
-  * derivados de topónimos e antropónimos compostos: //cabo-verdiano, cela-novês, estado-unidense, norte-americano, nova-iorquino, ponte-vedrês, sul-africano, dom-joanesco//+  * Derivados de topónimos e antropónimos compostos: //cabo-verdiano, cela-novês, estado-unidense, norte-americano, nova-iorquino, ponte-vedrês, sul-africano, dom-joanesco//
  
-  * um numeral no primeiro elemento ou //alto//-, //baixo//-, //bom//- e //gram//- ou //grã//-: //meia-idade, meia-noite, meio-dia, meio-irmao// ou //meio-irmão, meio-relevo, meio-tom, mil-folhas, primeiro-ministro, quarta-feira, quatro-cantinhosquinta-essência, quinta-feira, alto-falante// (mas //altifalante//), //alto-relevo, baixa-mar, baixo-império, baixo-relevo, baixo-ventre, boa(s)-noite(s), bom(s)-dia(s), Gram-Bretanha// ou //Grã-Bretanha//+  * Um numeral no primeiro elemento ou //alto//-, //baixo//-, //bom//- e //gram//- ou //grã//-:  
 +    * //meia-idade, meia-noite, meio-dia, meio-irmao/meio-irmão, meio-relevo, meio-tom, mil-folhas, primeiro-ministro, quarta-feira//((Elogicamente, segunda-feiraterça-feira, quinta-feira e sexta-feira))//quatro-cantinhos, quinta-essência// 
 +    * //alto-falante//((mas //altifalante//)), //alto-relevo, baixa-mar, baixo-império, baixo-relevo, baixo-ventre, boa(s)-noite(s), bom(s)-dia(s), Gram-Bretanha/Grã-Bretanha//
  
  
-==== cNas palavras derivadas com acréscimo de prefixo ====+==== II.2.2.cNas palavras derivadas com acréscimo de prefixo ====
  
-Salvo com certos prefixos, a maior parte monossilábicos, que nunca levam traço (//an, bi, bis, cis, des, dis, ex// (com valor negativo ou de 'externo'), //in, per, re, retro e trans//: //desidratar, dessalgar, dissociar, inarmónico, reabilitar, ressecar, retrosseguir//, etc.), utiliza-se hífen quando o segundo elemento começa por:+Salvo com certos prefixos, a maior parte monossilábicos, que nunca levam traço (//an, bi, bis, cis, des, dis, ex// [com valor negativo ou de 'externo'], //in, per, re, retro e trans//: //desidratar, dessalgar, dissociar, inarmónico, reabilitar, ressecar, retrosseguir//, etc.), utiliza-se hífen quando o segundo elemento começa por:
  
   * **h**; todos os prefixos salvo os vistos acima: //ante-histórico, co-herdar, entre-hostil, infra-hepático, neo-humanismo, pan-hispano, pré-história, sobre-humano, super-herói//, etc.   * **h**; todos os prefixos salvo os vistos acima: //ante-histórico, co-herdar, entre-hostil, infra-hepático, neo-humanismo, pan-hispano, pré-história, sobre-humano, super-herói//, etc.
      
-  * qualquer letra; os prefixos //além-, aquém-, ex-, bem-, pós-, pró-, recém-, sem-, soto//- (//sota//-) e //vice//- (//vizo//-): //além-fronteiras, aquém-Minho, ex-diretor, bem-estar, pós-guerra, pró-soviético, recém-nado, sem-vergonha, soto-almirante, vice-presidente//+  * qualquer letra; os prefixos //além-, aquém-, ex-, bem-, pós-, pró-, recém-, sem-, soto//- (//sota//-) e //vice//- (//vizo//-): //além-fronteiras, aquém-Minho, ex-diretora, bem-estar, pós-guerra, pró-soviético, recém-nascido, sem-vergonha, soto-almirante, vice-presidente//
  
   * vogal, **m** ou **n**; os prefixos acabados em -**m** e -**n** (//circum//- e //pan//-): //circum-adjacente, circum-anal, circum-murado, circum-navegar, pan-americanismo, pan-eslavismo//   * vogal, **m** ou **n**; os prefixos acabados em -**m** e -**n** (//circum//- e //pan//-): //circum-adjacente, circum-anal, circum-murado, circum-navegar, pan-americanismo, pan-eslavismo//
- +    * Mascircuncidar, circumpolar, circunjacente, pantropical, pambrasileiro
-Mas //circuncidar, circumpolar, circunjacente, pantropical, pambrasileiro//+
  
   * vogal; os prefixo acabados em -**l** (//mal//-): //mal-arranjado, mal-educado, mal-estar, mal-intencionado//   * vogal; os prefixo acabados em -**l** (//mal//-): //mal-arranjado, mal-educado, mal-estar, mal-intencionado//
- +    * Masmalnutrido, malsoante
-Mas //malnutrido, malsoante//+
  
   * a mesma vogal por que acaba o prefixo (exceto //co//-, //pre//- átono e //re//-): //anti-ibérico, auto-organizar, contra-almirante, semi-interno//   * a mesma vogal por que acaba o prefixo (exceto //co//-, //pre//- átono e //re//-): //anti-ibérico, auto-organizar, contra-almirante, semi-interno//
- +    * Mascooperar, preencher, reelaborar, antiaéreo, autoaprendizagem
-Mas //cooperar, preencher, reelaborar, antiaéreo, autoaprendizagem//+
  
   * **r**- ou **b**-; os prefixos acabados em -**b** ou -**d** (//ab-, ad-, ob-, sob-, sub-//): //ab-rogar, ad-rogar, ob-reptício, sob-roda, sub-bibliotecário, sub-reptício//   * **r**- ou **b**-; os prefixos acabados em -**b** ou -**d** (//ab-, ad-, ob-, sob-, sub-//): //ab-rogar, ad-rogar, ob-reptício, sob-roda, sub-bibliotecário, sub-reptício//
Linha 258: Linha 262:
  
  
-==== dNo final e no começo da linha escrita ====+==== II.2.2.dNo final e no começo da linha escrita ====
  
-  * Usa-se também o hífen para separar a palavra em duas partes no fim da linha:    +  * Usa-se o hífen para separar a palavra em duas partes no fim da linha: 
-    * es-/tética,  +    * es-/tética, esté-/tica, estéti-/ca 
-    * esté-/tica,  +    * pa-/chorra, te-/lha
-    * estéti-/ca+
  
-  * Nas palavras que vam unidas por traço, quando este coincide com o final da linha, começa-se a seguinte tamém com traço:+  * Caso tenhamos -**rr**- ou -**ss**-, dividimos o dígrafo em duas linhas: 
 +    * car-/ro 
 +    * pas-/sagem 
 + 
 +  * Nas palavras unidas por traço, quando este coincide com o final da linha, começa-se a seguinte também com traço:
     * darám-/-chos     * darám-/-chos
     * levárom-no-/-la     * levárom-no-/-la
Linha 272: Linha 279:
     * pós-/-guerra     * pós-/-guerra
  
-===== 3. O trema ou diérese =====+===== II.2.3. O trema ou diérese =====
  
-É facultativo o uso do trema sobre o u pronunciado em+É facultativo o uso do trema sobre o **u** pronunciado em
   * **güe**:    * **güe**: 
-    * //bilingüe// ou //bilingue// +    * //mingüemos / minguemos//
-    * //mingües// ou //mingues// +
-    * //mingüemos// ou //minguemos//+
   * **güi**:    * **güi**: 
-    * //argüi// ou //argui// +    * //argüir / arguir// 
-    * //argüir// ou //arguir// +    * //lingüista / linguista// 
-    * //argüis// ou //arguis// +    * //lingüística / linguística// 
-    * //lingüista// ou //linguista// +    * //Güiana / Guiana//
-    * //lingüística// ou //linguística// +
-    * //Güiana// ou //Guiana//+
   * **qüe**:    * **qüe**: 
-    * //aqüeduto// ou //aqueduto// +    * //cinqüenta / cinquenta// 
-    * //cinqüenta// ou //cinquenta// +    * //eqüestre / equestre//
-    * //eqüestre// ou //equestre// +
-    * //obliqüe// ou //oblique// +
   * **qüi**:   * **qüi**:
-    * //antiqüíssimo// ou //antiquíssimo// +    * //antiqüíssimo / antiquíssimo// 
-    * //aqüicultura// ou //aquicultura// +    * //aqüicultura / aquicultura// 
-    * //aqüífero// ou //aquífero// +    * //aqüífero / aquífero// 
-    * //tranqüilidade// ou //tranquilidade// +    * //tranqüilidade / tranquilidade// 
-    * //vaniloqüência// ou //vaniloquência//+    * //vaniloqüência / vaniloquência//
QR Code
QR Code pt_agal:normas:norma_da_agal:ortografia:sinais_auxiliares_da_escrita_e_alguns_de_pontuacom (generated for current page)