Ortografia ILG-RAG comparada com outras ortografias romances.
Todas as ortografias romances estám baseadas na latina, tendo portanto muitos pontos em comum. Porém, também há diferenças assinaláveis devidas a 1) histórias diferentes e 2) que o conjunto de fonemas das distintas línguas románicas som similares, mas nom exatamente iguais.
Por outro lado, nengumha delas é puramente foneticista nem tampouco puramente etimológica, polo que, para as comparar, cumpre termos em conta ambos os fatores.
Em todo o caso, pode-se observar que a ortografia ILG-RAG coincide, sempre que possível, com a castelhana.
Acentuaçom
Em castelhano e na norma ILG-RAG apenas se usam acentos agudos. Nos outros romances considerados usam-se mais acentos, o que ajuda a diferenciar diferentes realizações vocálicas.
- Em catalám
- o acento grave marca vogais tónicas abertas, ex. èmfasi ['ɛɱfəzi], arròs [a'rɔs]
- o acento agudo marca vogais tónicas fechadas, ex. també [tam'be], cantó [kan'to]
- Em francês
- o acento agudo usa-se para marcar o e fechado, ex. fémur [femyr]
- o acento grave usa-se para marcar o e aberto, ex. père [pɛr]
- o acento circunflexo indica usualmente que a palavra continha umha letra que desapareceu, ex. feste → fête. Quando vai sobre um e este pronuncia-se aberto, ex. fête [fɛt], porém quando ocorre sobre um o este pronuncia-se fechado, ex. Hôtel [otɛl]
- Em italiano,
- o acento grave marca vogais tónicas abertas, ex. piè [pjɛ], può [pwɔ]
- o acento agudo marca vogais tónicas fechadas, ex. né [ne], peróne [pe'rone]
- o acento circunflexo tem muito pouco uso, empregando-se principalmente sobre o i, sem dar nengumha indicaçom fonológica.
- Em português
- o acento agudo marca vogais tónicas abertas, ex. alguém [al'gɛm] após [a'pɔs]
- o acento grave marca vogais subtónicas abertas, usa-se só em contracções: ex. à (a + a), prò (para + o)
- o acento circunflexo marca vogais tónicas fechadas, ex. fêmea ['femea], côdea ['kodea]
Apóstrofo
Antes da aprovaçom das normas ILG-RAG, o galego escrito usou abundantemente o apóstrofo, porém nas tais normas proscreve-se totalmente. Em castelhano deixou-se de usar o apóstrofo há já muito tempo, mas nas outras línguas romances consideradas continua a usar-se em maior ou menor medida.
- Em francês usa-se abundantemente, ex. j'ai (je + ai), n'y (ne + y), l'église (la église).
- Em catalám usa-se também com freqüência, ex. d'altres (de + altres), l'illa (la + illa), s'imposés (se imposés).
- Em italiano usa-se ainda mais que em francês, ex. altr'anno, anch'esse, bell'articolo, c'andó, c'è, ch'ella, cos'ha, d'alcun, d'altri, dov'è.
- Em português tem menor uso, mas tem, ex. d'água (de + água), n'Ele (em + Ele).
Fonemas palatais
|ɲ|
O fonema |ɲ| representa-se com a letra ñ, como em castelhano, ex. España
- em catalám usa-se o dígrafo ny, ex. Espanya
- em francês e italiano usa-se o dígrafo gn, ex. Espagne e Spagna
- em português usa-se o dígrafo nh, ex. Espanha
|ʎ| e |ɉ|
Os fonemas |ʎ| e |ɉ| representam-se com o dígrafo ll, como em castelhano, ex. batalla
- em catalám usa-se também o dígrafo ll, ex batalla
- em francês usa-se ill, ex. bataille1) [ba'taj]
- em italiano usa-se o dígrafo gl ou o trígrafo gli, ex. battaglia [battáʎʎa]
- em português usa-se o dígrafo lh, ex. batalha [ba'taʎa]
|tʃ|
O fonema |tʃ| representa-se com o dígrafo ch, como em castelhano, ex. checo
- em catalám usa-se o dígrafo tx, ex. txeco
- em francês usa-se o trígrafo tch, ex. tchèque [tʃɛk]
- em italiano usa-se a letra c ou o dígrafo ci, ex. ceco/ciao [tʃέko]/[tʃáo]
- em português pode usar-se o dígrafo ch, ex. checo2)
|ʃ|
O fonema |ʃ| representa-se com a letra x. Neste caso a ortografia ILG-RAG nom pode seguir diretamente a castelhana, já que em castelhano nom existe este fonema. Mas sim existe noutras línguas neolatinas:
- em catalám usa-se também a letra x ou o dígrafo ix, ex. caixa ['kaʃa]
- em francês usa-se o dígrafo ch, ex. champagne[ʃã'paɲ]
- em italiano usa-se o trigrafo sci, ex. scienza [ʃέntsa]
- em português usa-se a letra x ou o dígrafo ch, ex. coxa ['koʃa] e chapéu [ʃa'peu]
Ora bem, a ortografia ILG-RAG nom é puramente foneticista, como tampouco é a castelhana, usando às vezes grafias múltiplas, como se verá na próxima secçom. Além disso, ela “pretende” ser harmónica com as outras línguas neolatinas. Mas essas outras línguas usam g e j, segundo a sua etimologia, para a maior parte das palavras que o galego grafa com x, como se ilustra nos seguintes exemplos:
- ILG-RAG: xullo ['ʃuʎo] e xeografia [ʃeogɾa'fia]
- castelhano: julio ['xuljo] e geografia [xeoɤɾa'fia]
- catalám: juliol [ʒuljol] e geografia [ʒeogra'fia]
- francês: juillet [ʒɥijɛ] e géographie [ʒeɔgʀa'fi]
- italiano: luglio ['luʎʎo] e geografia [ʤeogra'fia]
- português: julho ['ʒuʎu] e geografia [Ʒeogɾa'fia]
- inglês3): July [ʤu:'laɪ] e geography [ʤɪ'ɔgrəfi]
A razom de fundo para a ortografia ILG-RAG diferenciar-se das demais línguas neolatinas, ignorando a etimologia4) e renunciando ao uso de j e g (antes de e e i) é a sua subordinaçom ao castelhano. Nessa língua as tais letras correspondem ao fonema |x|, de maneira que nom se quigérom usar para o fonema |ʃ|, ainda que este fonema esteja bem mais próximo ao fonema |ʒ| que em catalám, francês e português é representado com j e g (antes de e e i)5).
Grafias múltiplas
c/k/qu
O fonema |k| representa-se com a letra c e o dígrafo qu6) na mesma distribuiçom que em castelhano ou catalám: ca, que, qui, co e cu. Mas isto nom é geral.
- Em francês usa-se: ca/qua, que, qui, co/quo, cu. Ex. quatre [katʀ], calquer [kake], quel [kɛl], qui [ki], corps [kɔʀ], quota [kɔta], cube [kyb].
- Em italiano usa-se: ca, che, chi, co, cu/qu. Ex. cacofonia [kakofonía], cherubino [kerubino], chimica [kimica], cucina [kutʃina], questo [kwésto], quindi [kwíndi].
- Em português usa-se: ca, que, qui, co, cu/qu. Ex. casa ['kaza], queijo ['keʒo], aquilo [a'kilo ], acolá [ako'la], cume ['kumə], quadril [kuadril], quorum ['kuorũ].
z/c/ç/s
Em castelhano e galego ILG-RAG os fonemas |Ɵ| e |s| representam-se de acordo com a seguinte distribuiçom:
- za , ce, ci, zo, zu → |Ɵ|
- s → |s|
mas isto nom é geral. Nos outros romanços nom existe o fonema |Ɵ|, sendo o mais próximo o |z|. A representaçons dos fonemas |s| e |z|, som as seguintes:
- Em catalám, francês e português:
- |z|: z, ou s intervocálico.
- Ex. catalám: calzes ['kaɫzəs]
- Ex. francês: zéro [zeʀo], présider [pʀezide]
- Ex. português: zéro ['zeʀo], presidir [pʀe'zidir]
- |s|: ça, ce, ci, ço, çu, ou s nom intervocálico, ou ss intervocálico.
- Ex. catalám: calces ['kaɫsəs],
- Ex. francês: maçon [masɔ̃], enseigner [ɑ̃seɲe], passif [pasif]
- Ex. português: bagaço [ba'gasu ], conselho [kõ'seʎu], passivo [pa'sivu]
- Em italiano:
- |s|: s inicial antes de vogal. Ex. salame [sa'lame]
- |z|: s intervocálica. Ex. rosa [ˈrɔza]
- a letra z pode soar como |ts| ou como |dz|
g/gu
O fonema |g| representa-se com a letra g e com o dígrafo gu na seguinte distribuiçom: ga, gue, gui, go, gu. Ex. galega, guerra, guizo, gorar, gume
Está é a mesma distribuiçom que o castelhano, catalám, francês e português. Nesses idiomas tal distribuiçom tem umha lógica interna, pois a letra g diante de e,i tem um som diferente, |x| em castelhano e |ʒ| nos outros casos. Porém, em galego ILG-RAG a lógica interna levaria a empregar ge e gi para representar |ge| ou |gɛ| e |gi|, ex. gerra [gera] ou giso [giso], como fam o euskara ou o aragonês. Ainda por cima, isto evitaria o uso da diérese7).
Em italiano a distribuiçom é um pouco diferente: ga, ghe, ghi, go, gu
b/v
O fonema |b| representa-se com as letras b e v. A distribuiçom baseia-se na etimologia latina, sendo similar aos usos do castelhano, exceto nalguns poucos casos8). O contraste com as outras línguas latinas é claro:
ILG-RAG | Castelhano | Catalám | Francês | Italiano | Português | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
cabalo | caballo | cavall | cheval | cavallo | cavalo | ||||||
goberno | gobierno | govern | gouvernement | governo | governo | ||||||
libro | libro | llibre | livre | libro | livro | ||||||
labrar | labrar | llavorar | labourer | lavorare | lavrar | ||||||
camiñaba | caminaba | caminava | marchait | camminava | caminhava |